เสาะหาแรงบันดาลใจ

ใน บทความ นี้ Tim Leberecht นักเขียนและนักกลยุทธ์ ได้ถ่ายทอดการพบปะกับ Michael Bungay Stanier ผู้เขียนหนังสือขายดีและไลฟ์โค้ช ได้สำรวจว่าความขัดแย้ง ความเสี่ยง และความตึงเครียดเชิงสร้างสรรค์ สามารถจุดประกายแนวคิดใหม่ ๆ ได้อย่างไร เจาะลึกแนวคิดของพวกเขาและเติมชีวิตของคุณด้วยความคิดสร้างสรรค์

มีบางวันที่ยาวนาน และก็มีวันที่ยาวนานจนแทบไม่สิ้นสุดและเหน็ดเหนื่อยมาก จนสมองของคุณรู้สึกเหมือนกระเป๋าถือขึ้นเครื่องเกินที่อัดแน่นจนเกินไป จนเขย่ากระทบกระแทกไปมาในชั้นประหยัดบนเที่ยวบินข้ามแปซิฟิกที่เจอคลื่นลมแรง นี่คือสภาพจิตใจของผมหลังจากเข้าร่วมฟัง TED talks เป็นเวลาสิบสามชั่วโมงที่แวนคูเวอร์ในปี 2019

‍

ผมมาที่แวนคูเวอร์เพื่อมองหาแนวคิดใหม่ ๆ และมุมมองที่นอกกรอบ นั่นเป็นช่วงเริ่มต้นขององค์กรของผมที่ชื่อ House of Beautiful Business และผมต้องการหาผู้พูดสำหรับเทศกาลที่จะจัดขึ้นเกี่ยวกับเศรษฐกิจที่ให้ความสำคัญกับชีวิต ซึ่งเป็นแนวทางธุรกิจที่มุ่งเน้นความยั่งยืน การยอมรับความแตกต่าง และความคิดสร้างสรรค์ TED สัญญาว่าจะเป็นสรวงสวรรค์สำหรับผู้รวบรวมเนื้อหา เป็นสถานที่ที่เหมาะในการพบปะและทักทายกับผู้บุกเบิกและนักคิดชั้นนำแห่งอนาคต แต่เมื่อการประชุมจบลง ผมก็อยู่ในสภาพที่ไม่สามารถพูดคุยกับใครได้รู้เรื่องเลย ซึ่งไม่เกี่ยวกับผู้พูดเลย เพราะทุกคนยอดเยี่ยมพอ ๆ กันทั้งหมด มันเป็นเพียงผลสะท้อนจากสมองของผมที่ถูกกระตุ้นมากเกินไปจนเข้าสู่โหมดพักการทำงาน หลังจากใช้เวลาทั้งวันไปกับการย่อยข้อมูลจำนวนมหาศาลโดยขาดแสงธรรมชาติ

‍

ท่ามกลางอาการมึนงงนี้ ผมเดินไปที่ล็อบบี้และพบว่าตัวเองยืนอยู่ข้าง ๆ คนแปลกหน้าคนหนึ่งที่ดูเหนื่อยล้าไม่ต่างจากผมเลย ตัวเขาสูงเหมือนนักบาสเกตบอล สวมแว่นตาขนาดใหญ่และเสื้อฮาวายสีฉูดฉาด ทำให้ดูโดดเด่นในฝูงชน ผมเดินออกไปข้างนอกเพื่อรับอากาศบริสุทธิ์ แล้วก็พบว่าคนแปลกหน้าคนนี้มาอยู่ใกล้ ๆ ผมอีกครั้ง เราต่างไปนั่งที่ปลายสุดของม้านั่งตัวเดียวกัน โดยหันหน้าเข้าหาวิวเทือกเขา North Shore อันงดงามของเมือง เราทั้งคู่ไม่ได้พูดอะไรกันเลยเป็นเวลาพักใหญ่ ในที่สุดเราก็เริ่มพูดคุยกัน ซึ่งไม่ใช่การแนะนำตัวหรือแลกนามบัตร แต่เป็นการพูดคุยถึงแสง ท้องฟ้า และเงาที่ค่อย ๆ หายไปเมื่อยามค่ำคืนมาเยือน เราทั้งคู่สัมผัสได้ถึงความสงบอย่างลึกซึ้งภายในใจและความรู้สึกผูกพันกับสภาพแวดล้อมรอบตัว ผมรู้สึกว่าตัวเองมีแรงบันดาลใจมากกว่าที่รู้สึกมาตลอดทั้งวันเสียอีก

‍

Michael Bungay Stanier และผมกลายเป็นเพื่อนกันอย่างรวดเร็ว Michael เป็นไลฟ์โค้ชสำหรับผู้บริหารที่มีชื่อเสียงอยู่แล้ว ซึ่งหนังสือขายดีของเขาชื่อ The Coaching Habit ได้นำเสนอวิธีการเป็นผู้นำซึ่งขับเคลื่อนด้วยความอยากรู้อยากเห็นไปสู่ผู้อ่านทั่วโลก เราทั้งคู่รู้สึกขบขันกับความย้อนแย้งของสถานการณ์ที่เกิดขึ้นในวันนั้น วันแห่ง “แรงบันดาลใจ” ที่ถูกเตรียมการมาอย่างพิถีพิถัน กลับพ่ายแพ้ให้กับอากาศบริสุทธิ์เพียงเล็กน้อยและวิวภูเขา สำหรับผม ประสบการณ์ครั้งนี้เป็นเหมือนการเปิดโลกทัศน์ สำหรับ Michael ความย้อนแย้งนี้ไม่ได้น่าประหลาดใจอะไรนัก เขาคุ้นเคยกับความแปลกประหลาดของแรงบันดาลใจเป็นอย่างดีอยู่แล้ว

ในช่วงกลางทศวรรษ 1990 ก่อนที่ TED talks จะเป็นที่นิยม Michael เป็นส่วนหนึ่งของทีมที่ปรึกษาในการค้นหานวัตกรรมที่จะนำผลิตภัณฑ์และบริการใหม่ ๆ ออกสู่ตลาด พวกเขาได้รับการว่าจ้างจากบริษัทวิสกี้สัญชาติสก็อตแลนด์ ซึ่งอาจเรียกได้ว่าเป็นลูกค้าที่ขายผลิตภัณฑ์ที่ถูกต้องแต่ผิดเวลา ในทศวรรษ 90 เป็นยุคของเครื่องดื่มเลมอนเนดผสมแอลกอฮอล์และเครื่องดื่มผสมวอดก้าแบบเย็น โดยทั้งเหล้าสก๊อตช์และโรงกลั่นเกลิกที่มีชื่อเรียกยาว ๆ นั้นดูไม่ทันสมัยเลย การจะทำให้เหล้าสก๊อตช์ขายได้ มันจะต้องสลัดภาพลักษณ์เครื่องดื่มของคุณปู่แก่ ๆ ออกไป และทำให้ดึงดูดใจสำหรับผู้บริโภคยุคใหม่

‍

Michael รู้ว่าพวกเขาจำเป็นไอเดียที่ล้ำ ๆ แหวกแนวหน่อย มันจึงมาในรูปแบบของ “แบล็กวิสกี้” ซึ่งเป็นเหล้าสก๊อตช์สีชาร์โคลตัวแรกของโลก โดยหวังไว้วาคือสีสันที่ไม่เหมือนใครและส่วนผสมลึกลับของมัน จะสร้างกลุ่มผู้ดื่มสก็อตวิสกี้รุ่นใหม่ขึ้นมาทั้งหมด ลูกค้าชื่นชอบความมั่นใจและความคิดริเริ่มของแนวคิดนี้ และในปี 1996 Loch Dhu (แปลว่า 'ทะเลสาบสีดำ' ในภาษาเกลิก) ก็ออกวางจำหน่าย

‍

ถ้าคุณเป็นนักดื่มวิสกี้ คุณอาจจะรู้แล้วว่าเรื่องราวหลังจากนี้จะเป็นอย่างไร แต่ถ้าไม่ ก็บอกได้เลยว่าเหล้าสก๊อตช์ตัวนี้ไม่ได้รับความนิยมเลย มันถูกล้อจากลูกค้าและถูกวิพากษ์วิจารณ์จากผู้เชี่ยวชาญ จึงถูกระงับการผลิตไปในไม่นานและก็หายไปจากท้องตลาดอย่างรวดเร็ว นั่นหมายความว่าแรงบันดาลใจนั้นผิดพลาดหรือไม่ Michael ไม่คิดเช่นนั้น สำหรับเขาแล้ว ประสบการณ์ครั้งนี้ได้เผยให้เห็นความจริงอันลึกซึ้งเกี่ยวกับธรรมชาติของแรงบันดาลใจ เพื่อจะเปิดใจรับสิ่งนั้น คุณต้องยอมเสี่ยงที่จะทำผิดพลาดอย่างมาก

หากคุณรู้สึกว่าแรงบันดาลใจเป็นสิ่งที่คุณไม่สามารถควบคุมได้ มีงานวิจัยทางวิทยาศาสตร์ที่สนับสนุนเรื่องนี้ ภาพถ่ายทางการแพทย์แสดงให้เห็นว่าศักยภาพในการจะเกิดแรงบันดาลใจนั้นแฝงอยู่ในสมองของเราอยู่แล้ว แต่ต้องการการกระตุ้น การกระตุ้นนั้นอาจเป็นอะไรก็ได้ ตั้งแต่ทำนองเพลงที่ไพเราะไปจนถึงทิวทัศน์ที่น่าประทับใจ หรืออาจเป็นบทสนทนาที่สะเทือนใจสามนาทีในซีรีส์ Netflix เรื่องโปรด หรือแม้แต่เห็นแสงแดดสาดระยิบระยับอยู่บนระเบียงข้างครัวของคุณ เราไม่สามารถรู้ได้เลยว่ามันจะมาเมื่อไหร่หรือเพราะอะไร สิ่งที่เราทำได้คือเปิดใจรับต่อแรงกระตุ้นนั้น และต้อนรับมันโดยไม่ตัดสินเมื่อมันเกิดขึ้น

แต่อันที่จริงก็มีวิธีที่จะเพิ่มโอกาสให้มันเกิดมากขึ้น Michael เป็นคนชอบเดินเป็นชีวิตจิตใจ ซึ่งการได้ก้าวเท้าเดินท่ามกลางธรรมชาติช่วยสร้างสภาวะสงบแบบวิถีเซน ซึ่งทำให้เรื่องราววุ่น ๆ ในแต่ละวันเลือนหายไป เวลาที่ต้องการปรับสมดุลจิตใจใหม่ ผมมักเลือกใช้ภาพยนตร์และแกลเลอรีศิลปะเป็นที่พึ่ง ทุกครั้งที่ผมออกมาจากแกลเลอรี่จะรู้สึกเบาสบายในหัวใจ หรือมีความคิดใหม่ ๆ ที่ไม่คุ้นเคยผุดขึ้นมาเสมอ ภรรยาของผมเป็นนักอ่านตัวยง บางทีแค่เพียงประโยคที่ร้อยเรียงอย่างงดงาม ซึ่งถ่ายทอดความรู้สึกที่เธอคุ้นเคยแต่ไม่เคยเจอใครถ่ายทอดออกมาได้ ก็อาจกลายเป็นชนวนให้ความคิดสร้างสรรค์พรั่งพรูออกมาเป็นปฏิกิริยาลูกโซ่

‍

‍

วิธีที่คุณได้รับแรงบันดาลใจอาจแตกต่างออกไปอย่างสิ้นเชิง บางคนจะเกิดความคิดสร้างสรรค์มากที่สุดเมื่อสมองตื่นตัวและทำงานอย่างเต็มที่ ขณะที่บางคนต้องการกิจกรรมเบี่ยงเบนความสนใจบางอย่างเพื่อจุดประกายไอเดีย “ไอเดียผุดในห้องน้ำ” เป็นตัวอย่างคลาสสิกของเรื่องนี้ โดยเราทุกคนต่างเคยมีไอเดียที่ไม่คาดคิดผุดขึ้นมาในขณะที่กำลังสระผมอยู่ คนอื่นอาจต้องการความแตกต่างเพื่อกระตุ้นจินตนาการของตน ความตื่นเต้นจากสภาพแวดล้อมใหม่หรือประสบการณ์ใหม่สามารถทำให้คุณหลุดออกจากกิจวัตรเดิม ๆ ซึ่งก่อให้เกิดการปะทะกันอย่างสร้างสรรค์ระหว่างความเคยชินกับสิ่งใหม่ ๆ ที่ทำให้ทุกสิ่งที่คุณคุ้นเคยดูมีชีวิตชีวา แตกต่าง และเปลี่ยนไป อันที่จริงแล้ว การปะทะกันอย่างสร้างสรรค์มักเป็นหัวใจสำคัญของแรงบันดาลใจ เมื่อเราหยุดแบ่งแยกชีวิตของเราและเริ่มทลายกำแพงทางความคิดระหว่างเรื่องงาน เวลาว่าง การเดินทาง ครอบครัว ชุมชน วัฒนธรรม และอื่น ๆ ก็เป็นการเปิดโอกาสให้ตัวเองเข้าไปสู่พื้นที่ใหม่ ๆ พื้นที่เหล่านี้เปิดโอกาสให้ด้านต่าง ๆ ของตัวเราได้มาเจอกัน ซึ่งสามารถกระตุ้นให้เกิดการหลอมรวมที่ลึกลับของความคิด ความรู้สึก และไอเดีย การหลอมรวมนั้นทำให้เกิดแรงบันดาลใจ

‍

Michael มีกฎเหล็กเพียงข้อเดียวเมื่อพูดถึงการเปิดรับแรงบันดาลใจ สงบเสียงวิจารณ์ภายในตัวเอง ไม่มีสิ่งใดที่จะทำลายความคิดสร้างสรรค์ได้อย่างเด็ดขาดเท่ากับการตัดสินมันเร็วเกินไป เขาเปรียบแรงบันดาลใจเหมือนการสนทนาที่เข้ารหัสระหว่างจิตสำนึกและจิตใต้สำนึกของเรา “ผมเห็นช่องทางใหม่เปิดออกและเป็นจุดเริ่มต้นของการสนทนาที่เต็มไปด้วยความลึกซึ้ง” เขากล่าวกับผม “สิ่งที่แย่ที่สุดที่คุณทำได้คือการขัดจังหวะ แรงบันดาลใจไม่ใช่การแก้ไขปัญหา คุณไม่ควรรีบตัดสินว่ามันใช้ได้จริงไหม หรือรีบแย้งหาข้อเสียทันที คุณต้องเปิดช่องทางนั้นไว้เสมอ แรงบันดาลใจเป็นสิ่งพิเศษเฉพาะที่เราต้องให้เวลาและเคารพ” เขากล่าว

‍

และชีวิตก็เต็มไปด้วยเรื่องหักมุมเสมอ Michael ไม่ลืมที่จะเตือนผม มีบทส่งท้ายที่ตลกมาก ๆ เกี่ยวกับเรื่องราวแบล็กวิสกี้ของเขา หลังจากที่ถูกถอดออกจากชั้นวางเร็วมากหลังวางจำหน่าย เครื่องดื่มนี้ก็กลายเป็นตำนาน ข่าวลือแพร่สะพัดไปในหมู่ผู้เชี่ยวชาญวิสกี้ทั่วโลก คนที่เคยลิ้มรสวิสกี้ตัวนี้บอกเล่าเรื่องราวสุดสะพรึง ส่วนคนที่ยังไม่เคยดื่มก็ฟังด้วยความอิจฉาและผิดหวัง สต็อกที่เหลือน้อยทำให้วิสกี้ขวดนี้เป็นของหายากสำหรับคนวงใน และในที่สุดก็กลายเป็นของสะสมที่ถูกซื้อขายในราคาที่สูงกว่ามูลค่าเดิมมาก ทุกวันนี้ แบล็กวิสกี้มีฐานแฟนคลับที่คลั่งไคล้เป็นอย่างมาก

พูดอีกนัยหนึ่งก็คือ แรงบันดาลใจนั้นเกิดขึ้นชั่วครู่ แต่ประวัติศาสตร์นั้นคงอยู่ยาวนาน ด้วยเหตุนี้ ช่วงนี้ผมจึงพยายามเปิดโอกาสให้ความคิดสร้างสรรค์ได้เข้ามาในชีวิตมากขึ้น มันต้องอาศัยความสมดุลเสมอ คุณไม่สามารถบังคับไอเดียให้เกิดมาฉับพลันหรือผลักดันจินตนาการให้ทำงานได้ สมองของเราเป็นอะไรที่ไม่สามารถควบคุมได้ ดังนั้น ผมจึงเปิดใจรับแรงกระตุ้นและสิ่งเร้าใหม่ ๆ โดยใช้เทคนิคบางอย่างที่จะช่วยให้ผมเติบโตและเปลี่ยนแปลงอย่างรอบด้าน เทคนิคเหล่านั้นคือ: